پ.ی.د. صلاح الدين أحمد
محمدأمين/ راوێژكار
یەكەم:-چەمکی
گشتی بازاڕی کاغەزە داراییەکان و پەیوەندی بە گەشەی ئابوورییەوە:-
بازاڕی کاغەزە داراییەکان یەکێکە لە گرنگترین بازاڕەکاای چالاکی ئابووری
کە تێیدا پارە لە لایەنە خاوەن زیادەی سەرچاوە داراییەکانەوە بۆ لایەنە کەم
سەرچاوەکان دەڕوات بەرامبەر بە دابینکردنی قازانجێکی گونجاو. لەم بازاڕەدا مامەڵە
بە بەڵگەنامە داراییە نەریتییەکان وەک پشک و بۆند و بەڵگەنامەکانی وەبەرهێنان و
گرێبەستی داهاتوو و ئاڵوگۆڕ دەکرێت بەپێی ئامرازە تایبەتەکانی بازاڕ.
بابەتی بازاڕە داراییەکان لە ساڵانی
دواییدا بووەتە یەکێک لە بابەتە گرنگەکان و سەرنجی هەموو وڵاتە پێشکەوتوو و
پەرەسەندووەکانی ڕاکێشاوە. جگە لەوەی کە ئامرازێکی گرنگە بۆ کۆکردنەوەی پاشەکەوتی
نیشتمانی و ئاراستەکردنی بۆ بوارەکانی کارکردن لەسەر پشتگیریکردنی ئابووری
نیشتمانی و زیادکردنی خۆشگوزەرانی هاوڵاتیان، کەمبوونەوەی موڵکدارێتی گشتی و
زیادبوونی فراوانبوونی کەرتی تایبەت لە چالاکی ئابووری و پێشکەوتنی تەکنەلۆژی لە
هەموو بوارەکان و ئازادکردنی سیستەمەکانی وەبەرهێنانی ئابووری لە چەندین وڵات،
هەموویان پێکەوە بوونەتە هۆکارێکی کاریگەر لەسەر دەرکەوتن و گەشەکردنی بازاڕە
داراییەکان لە زۆربەی وڵاتانی جیهاندا.
پرۆسەی گەشەپێدانی ئابووری سەرمایەی کۆکراوە بەکاردەهێنێت، چونکە مەحاڵە ڕێژەکانی
گەشەپێدانی خوازراو بەدەست بهێنرێت لە نەبوونی پێکهاتە سەرمایەدارییەکان. لێرەدا
گرنگی پاشەکەوتی تایبەت و گشتی دەردەکەوێت کە ئاراستە دەکرێت بەرەو کەناڵە جۆراوجۆرەکانی
وەبەرهێنان.
ئەو پەیوەندییەی کە لە نێوان کەرتەکانی پاشەکەوت کە خاوەن پارەی زیادن و
ئەو کەرتانەی کە پێویستیان بە نەختینەیە بۆ پاڵپشتی وەبەرهێنانەکان کە بە ئاستی خۆیان
خزمەتی ئامانجەکانی گەشەپێدانی ئابووری دەکەن.
لێرەدا پەیوەندییە پتەوەکە دەبینین کە بازاڕەکانی سەرمایە بە ڕێژەکانی گەشەی
ئابوورییەوە دەبەستێتەوە. بازاڕەکان ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە پاڵنانی گەشەپێدان و گەشەی
ئابووری لە ڕێگەی ئەنجامدانی چەندین ئەرک وەک کۆکردنەوەی پاشەکەوت، پاڵپشتی چالاکی
بەرهەمهێنان، زیادکردنی کارایی دابەشکردنی سەرچاوەکان، بەرزکردنەوەی ڕێژەی بەرهەمهێنانی
وەبەرهێنان و زیادکردنی قەبارەی.
بەم شێوەیە، بازاڕی دارایی قەرزی مامناوەند و درێژخایەن بۆ قەرزکەر دابین
دەکات و بۆ قەرزدەریش ڕێگەیەک بۆ بەکارهێنانی پارە بە ئاسانی و قازانجێکی گونجاو دەڕەخسێنێت.
ئەمە ناوەندێکی وەبەرهێنانە کە تاکەکان و دامەزراوەکان لە پرۆسەکانی پاڵپشتی داراییدا
بەکاری دەهێنن.
دووەم:-گرنگترین رۆڵی كردنەوەی بازاڕی
کاغەزە داراییەکانی هەولێر لە گەشەی ئابووری هەرێمی كوردستان:-
کۆکردنەوەی سەرمایە:-
یارمەتی کۆمپانیاکان دەدات بۆ پەیداكردنی سەرمایەی پێویست بۆ پرۆژەکانیان.
رێگە دەدات بە خەڵک پارەکانیان بەشێوەیەکی بەرهەمهێن وەبەرهێنان بکەن.
هانی خەڵک دەدات پاشەکەوت بکەن و بەشداری لە گەشەی ئابووریدا بکەن.
باشترکردنی کاری کۆمپانیاکان:-
کۆمپانیاکان ناچار دەبن بە شەفافیەتی زیاتر کار بکەن.
پێوەری نێودەوڵەتی ژمێریاری پەیڕەو بکەن.
کواڵیتی بەڕێوەبردن و پلانی ستراتیژی باشتر بکەن.
دروستکردنی هەلی کار:-
پێویستی بە پسپۆڕی دارایی و شارەزایان دەبێت.
کۆمپانیا نوێکان دەتوانن دابمەزرێن و گەشە بکەن.
کەرتی خزمەتگوزاری دارایی فراوان دەبێت.
راکێشانی وەبەرهێنانی بیانی:-
متمانەی وەبەرهێنەرانی بیانی زیاد دەکات.
تەکنەلۆژیا و شارەزایی نوێ دێنێتە ناو بازاڕەکە.
پەیوەندی لەگەڵ بازاڕە جیهانییەکان بەهێز دەکات.
کاریگەری لەسەر کەرتەکانی تر:-
یارمەتی گەشەی کەرتی بانکی دەدات.
هانی كەرتی پیشەسازی و بازرگانی دەدات.
بوژانەوەی کەرتی خزمەتگوزاری.
باشترکردنی ژینگەی ئابووری:-
یاسا و رێنماییەکانی ئابووری پێشکەوتووتر دەکات.
متمانە بە سیستەمی دارایی زیاد دەکات.
رێکخستنی باشتری بازاڕ دەستەبەر دەکات.
سێیەم:-سەرکەوتنی بازاڕی کاغەزە داراییەکانی هەولێر لە
هەرێمی کوردستان، پێویستە ئەم خاڵانە رەچاو بکرێت :-
1.چوارچێوەی یاسایی:-
دانانی یاسای تایبەت بە بازاڕی دارایی.
رێنمایی روون بۆ پاراستنی مافی وەبەرهێنەران.
دامەزراندنی دەستەی سەربەخۆ بۆ چاودێری بازارەكە.
2.ژێرخانی
تەکنۆلۆژی:-
سیستەمی ئەلیکترۆنی پێشکەوتوو.
تۆڕی پەیوەندی خێرا و پارێزراو.
سیستەمی پاراستنی زانیارییەکان.
3.پەرەپێدانی
سەرچاوەی مرۆیی:-
راهێنانی کادیری پسپۆڕ.
بەهێزکردنی توانای شیکارکردنی دارایی.
پەرەپێدانی زانیاری یاسایی و دارایی.
4.هۆشیارکردنەوەی کۆمەڵگە:-
بڵاوکردنەوەی رۆشنبیری وەبەرهێنان.
راهێنانی وەبەرهێنەران.
زیادکردنی متمانە بە سیستەمی دارایی.
5. هەماهەنگی نێوان
دامەزراوەکان:-
پەیوەندی نێوان بانکەکان و بازاڕی دارایی.
هاوکاری لەگەڵ دەزگا حکومییەکان.
پەیوەندی لەگەڵ بازاڕە نێودەوڵەتییەکان.
6. شەفافیەت و راگەیاندن وپاراستنی کێبڕکێ:-
بڵاوکردنەوەی زانیاری دروست.
راپۆرتی دارایی وردبینیکراو.
ئاشکراکردنی بەردەوامی زانیارییەکان.
رێگریکردن لە قۆرخکاری.
دابینکردنی هەلی یەکسان.
پاراستنی مافی کەمینە.
7.پشتگیری حکومەت هەرێمی كوردستان بۆ بازاڕی کاغەزە داراییەکان هەولێر:-
هاندانی وەبەرهێنەران وبازرگان وپیشەسازان .
پێدانی ئیمتیازاتی باج.
دابینکردنی ئاسانکاری.
دامەزراندنی سیستەمی چاودێری بەهێز وپشکنینی بەردەوام.
چارەسەرکردنی خێرای کێشەکان.
ئاسانكاری بۆ دروستكردنی پەیوەندی نێودەوڵەتی بۆ بازارەكە بۆ راکێشانی وەبەرهێنانی وسەرمایەی بیانی.
ئەم خاڵانە پێویستە وەک
پاکێجێکی تەواوکار جێبەجێ بکرێن، نەک بە جیا جیا، چونکە هەموویان پەیوەندییان بە یەکترەوە
هەیە و کاریگەرییان لەسەر یەکتر هەیە.
چوارەم:-لە كۆتایدا وبە كورتی بازاڕی کاغەزە داراییەکان
و رۆڵی لە پاڵپشتی گەشەی ئابووری لە هەرێمی كوردستان ، لەم خاڵانەی خوارەوە دەردەكەوێت:-
1.بازاڕی كاغەزی دارایی هەولێر لە داهاتوو کار دەكات بۆ ئارەستەكردنی زیادە دارايي بۆ دامەزراوە ئابوورییانە کە کورتهێنانی
داراییان هەیە یان دەیانەوێت فراوانکردنی
چالاکییەکانی بە مەبەستی بەشداریکردن لە پرۆسەی گەشەپێدان و پێشخستنی ئەم دامەزراوانە. وسەرچاوە بۆ دەوڵەت
دابین دەکات بۆ یارمەتی زیاتر بۆ گەیشتن بە
سیاسەتی ئابووری و کۆمەڵایەتی خۆی، بۆیە ئەم بازارە کەناڵی دروستە بۆ دارایی ڕاستەوخۆ بۆ گەشەی
ئابووری لە هەرێم.
2.بازاڕە دارایی هەولێر وەک
ئامرازێک دادەنرێن بۆ دابینکردنی دەرفەتی وەبەرهێنانی جۆراوجۆر. ئەم دەرفەتانە جۆراوجۆر
و جیاوازن لە رێگەی زۆری و جۆراوجۆری ئەم کاغەزە داراییانە و دابینکردنی داتا و
زانیاری لەسەریان. ئەم بازارە رۆژانە لیستی
نرخە فەرمییەکانی ئەم کاغەزانە بڵاو دەکاتەوە کە جوڵەی پشکەکان و مامەڵەکردن لەسەریان
دەردەخات، کە وا لە وەبەرهێنەر دەکات بتوانێت بەراورد و لێکۆڵینەوە لە جۆرە جیاوازە
بازرگانیکراوەکان بکات، لە ئەنجامدا دەبێتە رێنیشاندەرێک لە کاتی هەڵبژاردنی جۆری
کاغەزەکان.